سینمازدگی، آفتِ بازی‌ها | ضد نقد بازی آخرین ما

شرکت بازی‌سازی «ناتی داگ» عقبه‌ی موفقی در ساخت بازی‌های ویدئویی محبوب دارد. عناوین ساخته شده توسط این شرکت همیشه محبوب و مقبول گیمرها بوده و هستند. بازی The Last of Us (آخرین ما) یکی از عناوین ناتی داگ است که هم پیش از انتشار و هم پس از آن حسابی مورد تشویق مخاطبان و منتقدین قرار گرفت. عنوانی که بخش زیادی از مخاطبان آن را شاهکار تمام دوران بازی‌های ویدئویی می‌دانند و به همین سبب جوِ متعصبانه و ناتی داگ پرستانه سبب شده است تا نظرات مخالف به شدیدترین شکل ممکن مورد نوازش قرار بگیرند. تریلر The Last of Us 2 که مدت نسبتا کمی از انتشار آن می‌گذرد، بهانه‌ی خوبی به افرادی همچون نگارنده می‌دهد تا با نوشتن این مطلب، برای شکستن یکی از سفت و سخت‌ترین بت‌های عالم بازی‌های ویدئویی دست به تبر شود. پس ضد نقد این بار متوجه بازی آخرین ما می‌شود، عنوانی که مخاطبان صفات «بهترین»‌ و «شاهکار» را همه‌جوره به بازی سنجاق کرده و آن‌ها را به شکلی مسلسل‌وار به سمت مخالفان شلیک می‌کنند.

نگارنده بر این باور است که مناقشه‌ی آخرین ما بر سر تحلیل و نقد اجزای داخل بازی نیست بلکه بحث اصلی در مورد نبود و فقدانِ عناصری است که اثر را از «بازی» بودن دور می‌کنند. در واقع مناقشه‌ی اصلی بر سر این نیست که آخرین ما بازی خوب یا بدی است، بلکه شخصا معتقدم این اثرِ پرت، با دلایل بسیار زیادی اصلا نمی‌تواند بازی باشد، چه برسد به اینکه بخواهد بازیِ خوب یا بدی باشد. اینکه چه اثر و محصولی می‌تواند «بازی» شود، اینکه مرز آثار بازی با آثار دیگر مدیوم‌ها نظیر سینما و ادبیات کجا قرار دارد، خود بحثی مفصل و به غایت طولانی است، ولی در خلال این مطلب می‌توان به شکلی کلی بیان کرد که چه محصولی با تکیه بر عناصرِ درونش می‌تواند «بازی» باشد و مرز سینما و ادبیات دقیقا کجا تمام می‌شود. برای بررسی این موضوع باید چند مدیوم عقب‌تر از مدیوم بازی را به شکلی مختصر و مفید بازبینی کنیم. با دنیای بازی همراهی کنید.

داستان‌سرایی و سینما

با وجود اینکه مدت زیادی از قدمت مدیوم بازی‌های ویدئویی می‌گذرد، این مدیوم اما همچنان در حال دست و پنجه نرم کردن و ور رفتن با دیگر مدیوم‌ها مثل سینما و ادبیات است. ورود و دخول یک مدیوم به مدیومی دیگر، اگر ماهیت آن را زیر سوال نبرد، ایرادی ندارد و صرفا با این استدلال که برای رنگ و لعاب دادن به مدخل وارد شده، توجیه می‌شود. برای مثال مدیوم سینما تا پیش از امروز، چیزی جز مدیوم «تصویر» نبوده است و بعدها صدا نیز به عنوان عنصری از مدیوم «صدا و موسیقی» به آن وارد شد. از طرفی تصویر و صدا با وجود کارکرد خوب‌شان برای مدیوم سینمایی کافی نبودند؛ پس این بار مدیوم «ادبیات و داستان‌سرایی» نیز وارد شد تا یک بار دیگر مدیوم سینمایی را ارتقا ببخشد. با گذشت چندین نسل، اکنون سینما هم صدا دارد و هم قصه تعریف می‌کند، یک چیز اما بدیهی و روشن است و آن هم این که هرچه از دیگر مدیوم‌ها به سینما راه پیدا کرده‌اند، صرفا برای بهبود و ارتقای مدیوم سینمایی آمده‌اند و نه بیشتر؛ همچنان مدیوم سینما با بازوی اصلی و هسته‌ایِ خود یعنی «تصویر» کار می‌کند. چنان‌چه تصویر را از سینما بگیریم، صدا می‌ماند و قصه‌ای لِنگ در هوا، پس آن‌چه باقی می‌ماند هرچه باشد قطعا دیگر «سینما» نخواهد بود.

این قاعده در مورد مدیوم بازی‌های ویدئویی نیز صدق می‌کند. مدیوم بازی روی «بازی را انجام دادن» می‌چرخد و همه چیز در خدمت خلق یک «تجربه» است که مخاطب آن را «بازی می‌کند»؛ نه تماشا کردن اصل است، نه شنیدن و نه خواندن. با این وجود مدیوم‌های سینما و ادبیات به کمک بازی‌ها می‌آیند تا به آن‌ها رنگ و لعاب بخشیده و از خشکی درشان آورند. بازی دارای قصه می‌شود، میان‌پرده‌های سینمایی یا کامیک بوکی وارد می‌شوند، گرافیک با کیفیت‌تر می‌شود و خلاصه سینما و ادبیات بازی را زیباتر و به لحاظ بصری چشم‌نوازتر می‌کنند؛ اما همچون سینما، مدیوم بازی نیز با قلب «گیم‌پلی» کار می‌کند و هر آن‌چه از غیر به آن وارد می‌شود صرفا برای زیباسازی و آراسته کردن هرچه بیشتر بازی است.

برای مثال اگر بازی «سوپر ماریو» (Super Mario Bros) قدیمی و نوستالژیک خودمان را در نظر بگیرم، پیش‌رویِ بازی اغلب حول له کردن خارپشت‌ها و لاکپشت‌ها، خراب کردن دیوارها، خوردن قارچ و سکه بوده است. در سوپر ماریو همه چیز حول گیم‌پلیِ بازی شکل گرفته است؛ اما بازی برای آنکه خشک نباشد و قصه‌‌ای هرچند خرد نیز تعریف کند، سناریوی ساده‌ای از نجات معشوقِ محبوس در یک قلعه را بهانه می‌کند تا نشان دهد بازی هرچه که باشد، بی‌داستان و بی‌مسئله نیست. اما چیزی که کمتر کسی به آن فکر می‌کند این است که سوپر ماریو با داستان و قصه‌بافی نیست که «بازی» می‌شود بلکه آن‌چه اثر را بازی می‌کند، تنها «گیم‌پلی» است. اگر گیم‌پلی از سوپر ماریو گرفته شود، چیزی که باقی می‌ماند داستان ساده‌ای بیش نیست و در آن صورت اثر «هرچه» باشد، قطعا دیگر «بازی» نخواهد بود.

دامنه‌ی این استدلال قطعا به بازی‌های امروزه نیز قابل تعمیم است. بازی‌هایی که امروزه با آن‌ها سروکار داریم از همه چیزِ ادبیات و سینما بهره می‌گیرند تا آراسته و به قول خودمان درست و درمان شوند، ولی همچنان یک اصل بازی‌ها را زنده نگاه می‌دارد و آن نیز چیزی جز گیم‌پلی نیست. مادامی که دیگر مدیوم‌ها برای کمک و زیباسازی بازی‌ها آمده باشند، ایرادی وارد نیست و اثر همچنان با «گیم‌پلی»، «بازی» باقی می‌ماند. مناقشه زمانی آغاز می‌شود یک اثر با تکیه بر غیری بیرون از مدیوم بازی، بخواهد ادعای بازی بودن را به مخاطب تحمیل کند، زمانی است که یک اثر بخواهد تنها با جلوه‌های گرافیکیِ زیبا و بصری، مخاطب را از بعد تصویر مرعوب کند و با روایتِ داستانی عمیق و پیچیده، مخاطب را از بعد ادبیات پای خود نگاه دارد؛ جان کلام آنکه اثر دست به دامان ادبیات و سینما می‌برد و از گیم‌پلی که اصلی‌ترین جز بازی است، فرار می‌کند. در آن صورت ماحصل چه می‌شود؟ اثر چیزی می‌شود که شاید سینما باشد یا ادبیات اما قطعا دیگر بازی نخواهد بود.

برای مثال عنوان «کرایسیس» اثری است که مخاطب را مرعوب جلوه‌های خوش‌ساخت و زیبای گرافیکیِ خود می‌کند. مدام پزِ گرافیکش را به مخاطب می‌دهد اما داستانش نه سر دارد و نه ته، بدتر از آن گیم‌پلی در ناچیزترین شکل ممکن ظاهر می‌شود. در این صورت با اثری روبه‌رو هستیم که نه قصه‌ی درست و درمانی دارد و نه گیم پلیِ متنوعی، بلکه اثر تنها این نقاط ضعف را پشت «گرافیک زیبا» پنهان می‌کند. از خود بپرسید، آیا با یک «بازی» طرفیم؟ یا یک گالریِ متحرک از تصاویر زیبا و خوش رنگ و لعاب؟

عنوان کرایسیس مثال بسیار درستی از یک بازی است که در جلوه‌های گرافیکی و حتی سینمایی عظیم ولی در گیم‌پلی عقیم است.

بازی آخرین ما نیز همین مشکل را به شکلی بدخیم‌تر و فجیع‌تر دارد. بازی آخرین ما مدام پز گرافیکش را می‌دهد که انصافا خوش‌ساخت هم هست، مدام پزِ داستانش را می‌دهد که شاید تاثیرگذار باشد، مدام پز صحنه‌های سینمایی‌اش را می‌دهد و خلاصه پزِ همه چیز را می‌دهد به جز گیم‌پلی. گیم‌پلی در بازی آخرین ما بسیار ناچیزتر از دیگر عناوین و حتی هم‌رده‌هایش ظاهر می‌شود و از این روی نگارنده بر این باور است که بازی آخرین ما با این وضعیت هرچیزی شبیه به فیلم یا کتاب قصه باشد، قطعا دیگر «بازی» نخواهد بود.